Zatem w długu mamy do czynienia z dwoma stronami: dłużnikiem, który jest obowiązany do określonego świadczenia, oraz wierzycielem, czyli tym, który może domagać się tego świadczenia od dłużnika. Przyczyną powstania długu jest opóźnienie w wykonaniu zobowiązania, które może wynikać np. z umowy zawartej pomiędzy stronami, określającej dane świadczenie (np. umowy pożyczki), albo orzeczenia sądu lub decyzji administracyjnej. Wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia określonego świadczenia (długu), do którego ten drugi jest zobowiązany.
Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Zatem druga strona nie musi wcale wyrazić zgody na takie potrącenie. Oświadczenie o potrąceniu może być złożone w każdy sposób, który w dostatecznym stopniu ujawnia treść tego oświadczenia. Warunkiem skuteczności takiego oświadczenia, jeśli chodzi o wzajemną wierzytelność pieniężną, jest skonkretyzowanie takiej wierzytelności zgłoszonej do potrącenia, a więc przede wszystkim dokładne określenie kwoty pieniężnej, w jakiej ta wierzytelność się wyraża. Możliwe jest także odnowienie długu na mocy umowy między wierzycielem a dłużnikiem. Powoduje ono, że dawny dług przestaje istnieć, a jego miejsce zajmuje nowy. Sąd Najwyższy stwierdził, że warunkiem tego rodzaju konwersji jest istnienie niewątpliwego zamiaru odnowienia. W umowie musi być też jednoznacznie określone zobowiązanie, które ma być odnowione. Odnowienie może polegać na zobowiązaniu dłużnika do alternatywnego (przemiennego) świadczenia, innego niż było przewidziane w dotychczasowej umowie. W przypadku odnowienia, jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią (np. zastawem), poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą odnowienia. Aby tak się nie stało, poręczyciel lub osoba trzecia musi wyrazić zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia. Nie stanowi odnowienia umowa restrukturyzacji kredytu, przewidująca jedynie zmiany czasu, miejsca i sposobu spełnienia świadczenia, sposobu zabezpieczenia kredytu, wysokości jego oprocentowania czy nawet zmianę rozmiarów (zwiększenie lub pomniejszenie) świadczenia. Zmiana wierzyciela Obowiązujące przepisy w pełni dopuszczają przeniesienie przez wierzyciela wierzytelności na osobę trzecią (przelew). Do tego typu czynności wcale nie jest wymagana zgoda dłużnika. Czynność ta jest określana mianem przelewu (łac. cessio - dobrowolne ustąpienie, stąd potoczne określenie cesja). Jest to przeniesienie wierzytelności z majątku pierwotnego wierzyciela (zbywcy, cedenta) do majątku osoby trzeciej (nabywcy, cesjonariusza) na podstawie umowy zawartej między tymi osobami. Poza zmianą osoby wierzyciela przelew nie wprowadza żadnej zmiany samej treści wierzytelności. Dłużnik przelanej wierzytelności zachowuje wszelkie zarzuty, które miał wobec zbywcy (pierwotnego wierzyciela) w chwili powzięcia wiadomości o przelewie. Dlatego do przelania wierzytelności nie jest potrzebna zgoda dłużnika. Jednakże aktem staranności ze strony zbywcy wierzytelności jest zawiadomienie go o tej umowie - w przeciwnym razie dłużnik może zwolnić się ze zobowiązania, świadcząc zbywcy (pierwotnemu wierzycielowi).
Kodeks cywilny zezwala także na tzw. przejęcie długu. Wtedy osoba trzecia wstępuje na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony. Przejęcie długu może nastąpić:
- przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron,
- przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.
Jest to nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
- wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne (np. obligacje skarbowe),
- zaciągniętych kredytów i pożyczek,
- przyjętych depozytów,
- wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych oraz wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.
Łączną kwotę państwowego długu publicznego z tych tytułów oblicza się jako wartość nominalną zobowiązań, przy wyłączeniu wzajemnych zobowiązań podmiotów sektora finansów publicznych.
Termin pochodzi od łac. exsecutio, oznaczającego wykonanie kary, a także przymusowe ściągnięcie należności. W dzisiejszym języku prawnym jest to pojęcie z zakresu procedury administracyjnej i cywilnej. Procedura karna, pominąwszy orzeczenia co do roszczeń majątkowych, trzyma się określenia wykonanie orzeczenia. Dzieje się tak przede wszystkim dla uniknięcia skojarzenia egzekucji z karą śmierci, utrwalonego w języku polskim od stuleci.
To całość postępowania i środki przymusu stosowane przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego w celu doprowadzenia do wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków wobec państwa i samorządu terytorialnego. Chodzi tu zarówno o obowiązki o charakterze pieniężnym, jak i niepieniężnym. Egzekucji administracyjnej podlegają więc przede wszystkim podatki, opłaty, grzywny i kary pieniężne wymierzane przez organy administracji publicznej, wpłaty i składki na rzecz funduszy (m.in. celowych czy europejskich), należności przekazane do ściągnięcia na podstawie ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Polska, jak również odsetki i koszty związane z tymi wszystkimi należnościami. Gdy chodzi o obowiązki o charakterze niepieniężnym, to egzekucji administracyjnej podlegają te, które pozostają we właściwości organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego lub zostały przekazane do egzekucji na podstawie przepisu szczególnego (mogą polegać na: spełnieniu nakazanych czynności, świadczeniach rzeczowych, świadczeniach osobowych, wydaniu rzeczy ruchomych lub nieruchomości, opróżnieniu lokalu, zaniechaniu czynności). W ten sam sposób egzekwowane są obowiązki z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę czy innych świadczeń przysługujących pracownikowi, nakładanych w drodze decyzji przez organy Państwowej Inspekcji Pracy.
Do najważniejszych środków egzekucyjnych należą: egzekucja z pieniędzy, z wynagrodzenia za pracę, z świadczeń zaopatrzenia emerytalnego, ubezpieczenia społecznego, renty socjalnej, z rachunków bankowych, z wierzytelności pieniężnych i innych praw majątkowych (np. z papierów wartościowych, praw autorskich, udziałów w spółce z o.o.), z ruchomości i nieruchomości. Egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym służy grzywna w celu przymuszenia, wykonanie zastępcze, odebranie rzeczy ruchomej, nieruchomości, eksmisja, przymus bezpośredni. Żeby zobowiązanemu i jego rodzinie zapewnić minimum egzystencji, egzekutorzy powinni pozostawić m.in.: 760 zł, niezbędne wyposażenie mieszkania, konieczne ubrania (nie mogą to być rzeczy luksusowe, np. stylowe meble czy futra), narzędzia pracy (samochody i komputery wyjątkowo nie podlegają egzekucji), stypendia i przedmioty potrzebne do nauki lub wykonywania praktyk religijnych, dokumenty osobiste. Tylko w części nie podlegają egzekucji wynagrodzenia za pracę, emerytury i renty, zaś w całości pozostawiane są alimenty, zasiłki i dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe oraz dla sierot zupełnych. Ponadto wyłączono spod egzekucji wiele składników majątkowych należących do rolnika prowadzącego gospodarstwo, m.in. niektóre zwierzęta i maszyny.
Organ egzekucyjny wszczyna postępowanie na wniosek wierzyciela, tzn. podmiotu uprawnionego do żądania wykonania w drodze egzekucji obowiązku ciążącego na zobowiązanym. Do wniosku dołącza się tytuł wykonawczy sporządzony według ustalonego wzoru. Jeżeli wierzycielem jest organ egzekucyjny, postępowanie może być wszczęte z urzędu. Momentem wszczęcia egzekucji administracyjnej jest doręczenie zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego lub chwila doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o tym fakcie.
W dziedzinie prawa cywilnego mianem egzekucji określa się skrótowo egzekucyjne postępowanie sądowe. Jest ono kolejnym po postępowaniu rozpoznawczym stadium procedury. Mamy tu do czynienia z postępowaniem wykonawczym, zmierzającym do uzyskania przez wierzyciela od dłużnika należnego świadczenia przy użyciu zagwarantowanych prawem środków przymusu, jeśli nie da się uzyskać tego samego dobrowolnie. Sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników. W praktyce większość czynności wykonuje komornik, z wyjątkiem oczywiście tych, które zostały zastrzeżone dla sądu, stanowiącego jednocześnie organ nadzorujący czynności komornika. Dopuszczalność egzekucji sądowej warunkuje:
- istnienie ważnego tytułu egzekucyjnego,
- nadanie mu klauzuli wykonalności,
- wystąpienie przez wierzyciela do właściwego organu egzekucyjnego z wnioskiem o wszczęcie egzekucji lub wszczęcie egzekucji z urzędu, na żądanie sądu I instancji, który sprawę rozpoznawał, skierowane do właściwego sądu lub komornika.
Egzekucja świadczeń niepieniężnych zależy od rodzaju roszczenia wierzyciela i obowiązku świadczenia dłużnika. Może zatem być skierowana na:
- wydanie ruchomości,
- wydanie nieruchomości, statku lub opróżnienie pomieszczenia, czyli eksmisję,
- wykonanie czynności,
- zaniechanie pewnej czynności lub nieprzeszkadzanie wierzycielowi.
Środkami obrony przeciwko niezgodnej z prawem egzekucji są powództwa przeciwegzekucyjne. Należą do nich powództwa opozycyjne, czyli o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego lub jego ograniczenie (jest to środek obrony merytorycznej dłużnika, kiedy np. tytułem egzekucyjnym było prawomocne orzeczenie sądowe, uchylone w drodze wznowienia postępowania), i powództwa ekscydencyjne, kiedy to osoba trzecia żąda zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeśli zostały naruszone jej prawa. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące postępowania egzekucyjnego stosuje się również w sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, gospodarczego, pracy i ubezpieczeń społecznych, a także tam, gdzie kodeks postępowania cywilnego stosuje się z mocy przepisów szczególnych. W cywilnym postępowaniu egzekucyjnym organami egzekucyjnymi są sądy rejonowe i działający przy nich komornicy sądowi. Sąd występuje w tej części procedury w dwojakim charakterze: organu egzekucyjnego i nadzorcy należytego wykonania egzekucji przez komornika. Do sądu - organu egzekucyjnego - należą czynności zastrzeżone przez kodeks postępowania cywilnego - przede wszystkim związane z licytacją nieruchomości, statków morskich, z egzekucją świadczeń niepieniężnych, a także dotyczące egzekucji w celu zniesienia współwłasności nieruchomości. Kiedy zaś chodzi o nadzór, to sąd może z urzędu wydawać komornikowi zarządzenia kierujące jego postępowaniem i usuwać spostrzeżone uchybienia. Rozpatruje też skargi na czynności komornika dokonane z naruszeniem przepisów proceduralnych, a także skargi związane z niedokonaniem przez niego czynności na danym etapie sprawy oraz na odmowę dokonania czynności. Niemniej zasadniczym organem egzekucyjnym w postępowaniu cywilnym jest komornik. Jest on samodzielny i niezależny (choć nie niezawisły jak sąd). Wykonuje wszystkie czynności z wyjątkiem zastrzeżonych dla sądu. Jeśli w okręgu sądu rejonowego działa kilku komorników, to każdy ma swój rewir.
Koszty sądowe to koszty związane ze wszczęciem, prowadzeniem i zakończeniem postępowania cywilnego w danej sprawie. Przypadają od uczestnika postępowania na rzecz sądu i stanowią ekwiwalent za czynności sądu jako organu państwa. Koszty sądowe obejmują opłaty i wydatki. Do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana jest strona, która wnosi do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki. Przez pismo wnoszone do sądu rozumie się również składany ustnie do protokołu pozew, wniosek wszczynający innego rodzaju postępowanie lub inny wniosek.